Эрхэм гишүүн Х.Баттулгад ердөө 5 хоногийн хугацаа үлдлээ. Төгрөг нуурын нүүрсний орд тойрсон асуудлаа цэгцлэх Н.Учрал сайдын өгсөн хугацаатай үүргийг тэр харин биелүүлэх болов уу. Ямар боловч энэ асуудал “Хөх туг” барин хөдөө орон нутгийг тойрч явсан өмнөх Ерөнхийлөгч, одоогийн УИХ-ын гишүүн Х.Баттулга руу гал дуудаж орхилоо. Өөрөө хэдийгээр энэ ордтой хамаагүй гэж байгаа боловч УИХ-ын гишүүд ээлж дараалан түүн рүү “ноцож” байна. Г.Дамдинням, Н.Учрал, Н.Номтойбаяр, Д.Батлут... гэхчлэн жагсаалт үргэлжилнэ.
Н.Учрал бол ЗГХЭГ-ын дарга, Монгол Улсын сайд хүн. Сайд нарын сайд гэгддэг албан тушаал хашиж буй улстөрчийн хувьд танхимын зарчмаасаа зөрж, хувь тоглолт хийх боломжгүй. Тэр өнцгөөс бодвол Төгрөг нуурын орд тойрсон энэ сэдэв, Х.Баттулга руу хандсан түүний байр суурь Монгол Улсын Засгийн газрынх гэж ойлгогдож байна. Нөгөөтэйгүүр, Засгийн газар ирэх 7 хоногийн лхагва гаригт Стратегийн ач холбогдол бүхий ордын жагсаалтыг шинэчлэх асуудлыг хэлэлцэх гэж байна. УИХ-ын 2007 оны 27 дугаар тогтоолоор баталсан стратегийн ач холбогдол бүхий 16 ордыг 39-өөр нэмэгдүүлж, нийт 55 болгох гэж буйг Н.Учрал сайд мэдэгдсэн. Харин тэр жагсаалтад нь ямар ордууд багтаж буй нь олон нийтийн хувьд анхаарал татсан сэдэв болж байна. Дээр өгүүлсэн УИХ-ын 2007 оны 27 дугаар тогтоолд “Тогтоолын хоёрдугаар хавсралтад заасан ашигт малтмалын ордын болон энэ тогтоол батлагдсанаас хойш нөөц нь илэрсэн ордуудын нөөцийг нарийвчлан тогтоож, стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордод хамааруулах эсэх тухай саналыг Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлж шийдвэрлүүлж байхыг Засгийн газар /М.Энхболд/-т даалгасугай” гэсэн заалт бий. Энэхүү хавсралтад 39 ордыг оруулсан бөгөөд 16-д нь Сингапур зэрэг гаднын улсын иргэдтэй Ерөнхийлөгч асан Х.Баттулгын нийлж 250 сая ам.доллароор зарсан гэгдээд буй Төгрөг нуурын орд багтаж байгаа юм.
3.1 тэрбум тонн нүүрсний нөөцтэй, улсын төсвөөс хайгуул хийсэн, Монгол Улсын эдийн засагт үлэмж хэмжээний нөлөө үзүүлэх талаас нь бодвол Төгрөг нуурын ордыг Стратегийн ач холбогдол бүхий ордын жагсаалтад албан ёсоор багтах ёстой. Тэгвэл Ашигт малтмалын хуулийн 5.4-д заасны дагуу төрийн эзэмшлийн хувь хэмжээ 50 хүртэл хувьд очих аж.
Тиймээс ч Н.Учрал сайд “Би УИХ-ын гишүүн, Монгол Улсын төрийн тэргүүнээр ажиллаж байсан Х.Баттулга гуайд хандаж хэлье. Та 39 стратегийн ордод хамаардаг Төгрөг нуурыг ордыг зарсан чинь үнэн. Зарах зарахдаа Виржини арал, Сингапур, Хонгконгод бүртгэлтэй компаниудаар дамжуулж, үндэстэн дамнасан санхүүгийн схем хийж, 250 сая ам.доллароор зарсан чинь үнэн. Та Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан чинь ч үнэн. Та баялгийг иргэдэд өгье, байгалийн баялагтаа эзэн болъё гэж ярьж яваа чинь үнэн. Тийм учраас би Баялгийн сангийн ажлын хэсгийн ахлагчийн хувиар та энэ олон компаниудтайгаа өөрөө учир, холбогдлоо олж, асуудлыг шийд гэдэг 7 хоногийн хугацаа өгч байна. Хэрэв шийдэхгүй бол Засгийн газар хуулийн хүрээнд дараагийн арга хэмжээг авна гэдгээ хэлье” гэсэн биз ээ.
Нөхцөл байдал Төгрөг нуурын ордын хувьд нэг иймэрхүү байна. Стратегийн ач холбогдол бүхий ордын жагсаалт шинэлэгдвэл цагаан дээр хараар бичсэн хуулийн дагуу Төгрөг нуурын ордын хувь эзэмшлийн асуудал яригдаж таарах нь. Гэтэл үүнтэй зэрэгцэн Төгрөг нуур, Ухаа худаг хоёрыг ижилсүүлэх гэсэн мэдээллийг цахим орчинд санаатайгаар тарааж эхэлж байна.
Өөрөөр хэлбэл, Ухаа худагийн тодорхой хувийг ч төр авах ёстой гэсэн яриаг дахин гаргаж байна. Гэтэл УИХ-ын 2007 онд баталсан “Тодорхой ордыг стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордод хамааруулах тухай” 27 дугаар тогтоолын аль хавсралтад Ухаа худаг гэсэн нэр байхгүй.
Уг тогтоолд “Энэ тогтоолын нэгдүгээр хавсралтад заасан ордыг стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордод хамааруулсугай” гээд Хавсралт1-ын 1-д “Тавантолгой” гэсэн байдаг. Товчхондоо Тавантолгойн бүлэг ордыг бүхэлд нь нэг орд гэж заасан байгаа юм. Гэтэл Ухаа худагийн уурхай бол Тавантолгойн нийт талбайн 5 хувь, нийт нөөцийн 4 хувь юм. Ингэхээр энэ ордын 96 хувийг төр эзэмшиж байна гэсэн үг.
Ашигт малтмалын тухай хуулийн 5.4-д заасан “Улсын төсвийн хөрөнгөөр хайгуул хийж нөөцийг нь тогтоосон стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын орд, түүний үүсмэл ордыг хувийн өмчит хуулийн этгээдтэй хамтран ашигласан тохиолдолд тухайн хуулийн этгээдийн хувьцааны 50 хүртэлх хувийг төр үнэ төлбөргүйгээр эзэмших бөгөөд төрөөс оруулсан хөрөнгө оруулалтын хэмжээг харгалзан төрийн эзэмшлийн хувь хэмжээг тогтоож болно. Төрийн эзэмшлийн хувь, хэмжээг стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордын ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрөөр орлуулж болно” гэсэн хуулийн шаардлага аль хэдийнэ хангагдсан гэсэн үг.
С.Ононтуул
